ÖRMECİLİK TEMEL BİLGİLERİ
Örücü elemanlar vasıtasıyla ilmek şekli verilen ipliğin, kendinden önceki ve sonraki ilmekler ile bağlanması sonucu oluşturulan yüzeylere örme kumaş denir.
Teknik açıdan örmecilik başlıca iki gruba ayrılır:
1. Atkı Örmeciliğinde, (Weft Knitting) tek bir iplik enine ilmekler yapar. Bu ilmeklerin alt ve üst ilmek sıraları ile bağlantısı sonucu bir yüzey oluşur. Bu örgü türünde ipliği çektiğimizde örgü enine yönde sökülür. Atkı örme yöntemi ile elde edilen ürünlerden bazıları; kazak, yelek, ceket, etek, elbise, gibi dış giysilikler, fanila, külot gibi iç giysilikler, t-shirt, eşofman, sweatshirt gibi penye ürünleri, çorap, bazı tıbbi ve teknik kumaşlardır.
2. Çözgü Örmeciliğinde, (Warp Knitting) her iğneye en az bir iplik beslenir. Her iğnenin ayrı ayrı oluşturduğu ilmek çubuklarının yanındaki ilmek çubukları ile bağlanması ile yüzey oluşur. Bir çözgü örme mamulü sökmeye çalıştığımızda ya hiç sökülmez ya da boyuna yönde biraz sökülür. Çözgülü örme yöntemi ile elde edilen ürünlerden bazıları; tül, perde, dantel, mayo ve döşemelik kumaşlar, havlu ve halılar, bandaj ve suni damar gibi tıbbi malzemeler, ayakkabı yüzü, filtre, çuval, sera örtüsü gibi teknik kumaşlardır.
ÖRME MAKİNALARI
Örme Makinalarının Sınıflandırılması:
Farklı iğne tiplerinin ilmek oluşturma yöntemi farklı olduğundan her bir iğne için değişik bir makina geliştirilmiştir. Buna göre makinaları şöyle sınıflandırabiliriz:
1. "Cotton makinalar" de denilen makinalarda, arka yüzünde iplik atlamaları olmaksızın renkli desenli ince kazaklar üretilir.
2. "Mayözlü makinalar", tüp halinde, düz ve atlamalı desenli kumaşların üretiminde kullanılır.
3. "Trikotaj makinaları" olarak adlandırılan makinalar üç gruba ayrılır:
a) Tek yataklı olanları, kalın kazak üretiminde kullanılan ev tipi makinalardır.
b) Çift yataklı olanları, her türlü desenin üretimine uygun olup V-yataklı makinalar olarak adlandırılır. Sanayide en çok kullanılan trikotaj makinasıdır.
c) Özel iki ucu dilli iğnelerin kullanıldığı haroşa makinaların kullanımı oldukça azdır.
4. Daha ince örme mamullerin üretiminde kullanılan "yuvarlak örme makinaları" da üçe ayrılmaktadır:
a) Tek yataklı olanları sanayide süprem veya single-jersey makinası olarak adlandırılmaktadır. Küçük çaplı olanları ince bayan çorabı üretiminde kullanılır.
b) Birbirine dik iki iğne yatağına sahip bu makinalarda sanayide silindir kapak veya double-jersey makinaları olarak adlandırılmaktadır. İki yataktaki iğneler yükseldiğinde birbirinin arasından geçiyorsa ribana, birbirine karşılık geliyorsa interlok makinası denir.
c) İki ucu dilli iğnelerin kullanıldığı tip, çift silindir makinası olarak adlandırılır ve çorap üretiminde kullanılır.
5. "Çözgü otomatı" olarak da adlandırılan makina tiplerinde ince her türlü giysilik kumaş üretmek mümkündür. Desenlendirme imkanı sınırlıdır.
6. "Raşel" olarak adlandırılan makinalarda desenlendirme imkanı çok yüksektir. Özellikle dantel ve fantezi kumaş üretiminde kullanılırlar.
Örme Makinaları Hakkında Bilgiler
a) Makina İnceliği (F): Belirli mesafedeki iğne sayısı olup mesafe ölçüsü olarak genellikle İngiliz ölçü birimi "inch" (1 inç = 2,54 cm) kullanılır. İncelik, üretimde kullanılacak iplik numarasını, çalışma hızını, örgü cinsini, elde edilecek dokunun enini ve en çekmesini doğrudan etkileyen faktörüdür.
b) Makina Çapı (D): Yuvarlak örme makinalarında çıkacak dokunun enini belirleyen bir ölçüdür. Mamulün kullanım yerine göre değişik çaplarda makinalar seçilir. Birim olarak (inç = ") kullanılır.
c) Çalışma Hızı (v): Düz örme makinalarında kilit sisteminin, yuvarlak örme makinalarında iğne yatağının m/sn olarak hızıdır. Bu hız makinanın örme prensibine (RL, RR,LL), desenlendirme durumuna, makina eni veya çapına, örgünün yapısına ve kullanılan iplik özelliklerine göre belirlenir.
Yuvarlak örme makinalarında hız:
V(m/sn)= [ D(")*n(dev/dak)*2,54 ] / 100*60 eşitliğinden hesaplanır.
d) İplik Numarası: Bir örme makinasında kullanılacak iplik numarası başta makina inceliği olmak üzere, örgünün yapısı ve özelliklerine göre belirlenir.
ÖRME KUMAŞ YAPILARI
Atkı Örme Kumaş Yapıları:
1. Düz Örgü (RL Örgü, Süprem, Single-Jersey): En çok kullanılan bu temel örme yapısı kalın iplik ile düz yataklı makinalarda örülmüşse düz örgü, ince iplik ile yuvarlak yataklı makinalarda örülmüşse süprem veya "single-jersey" olarak adlandırılır. Oldukça esnek yapının ön ve arka yüzeyleri farklı görünümdedir. Dengesiz olan düz örgülerde kenar kıvrılması ve dönme problemleri ile karşılaşılır.
2. Rib Örgü (RR Örgü): Enine elastikiyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle lastik örgü olarak da adlandırılan bu tip örgüler çift yataklı örme makinalarında üretilirler. Ön ve arka yatakta iğne eksiltme yöntemi ile çok değişik rib örgüler elde etmek mümkündür. En yaygın olarak kullanılan ise; her iki yatakta tüm iğnelerin (veya daha esnek bir yapı isteniyorsa ön ve arka yataklarda karşılıklı olarak birer iğne eksiltilerek) çalışması ile elde edilerek örülen 2x2 Rib (Kaşkorse) örgülerdir.
3. Haroşa Örgü (LL Örgü): İki ucu dilli iğneli veya aktarma iğneli, V yataklı örme makinalarında üretilir. Boyuna elastikiyeti yüksektir.
4. İnterlok Örgü: İğneleri interlok düzeninde sıralanmış, silindir - kapak makinalarında üretilen bu örgü, iç içe geçmiş, iki 1x1 rib yapısından oluşmaktadır. Enine elastikiyeti daha düşük olup, pijama eşofman, sweat-shirt gibi giysilerde kullanılır. Tek (single) pike, Fransız çift pikesi, Fransız çift pikesi, İşviçre pikesi gibi türevleri mevcuttur.
5. Astarlı Örgü (2-İplik, 3-İplik, "Futter"): Ön yüzü düz örgü yapısında olan bu örgünün arka yüzünde belirli bir düzene göre yapılan iplik atlatmaları mevcuttur. Arka yüzünde kullanılan ve astar ipliği olarak adlandırılan iplik, zemin ipliğine göre daha kalın seçilir. Astar ipliğin ön yüze bağlantısı askılarla yapılır ve buda tek yataklı yuvarlak örme makinalarında özel mekanizmaların ilavesi ile gerçekleşir. Bu tip kumaşlar, arka yüzleri şardonlanarak veya şardonlamadan eşofman, sweat-shirt gibi giysilerde kullanılır.
Çözgülü Örme Kumaş Yapıları:
Her iğneye bir veya daha fazla iplik beslenerek oluşturulan çözgülü örme yapıları, atkı örme yapılarına göre daha az esnektir. İplik besleyen yatırım iğnelerinin arka tarafında yaptığı alt yatırım miktarına göre farklı desenler elde edilir. Alt yatırım miktarı arttıkça daha stabil bir yapı sağlanır.
